بررسی فاکتورهای موثر بر مشارکت زنان در برنامه های حفاظتی تعاونی های جنگل (مطالعه موردی شرکت تعاونی آذر رود دهستان لفور شهرستان سوادکوه مازندران)

به منظور بررسی عوامل موثر در مشارکت زنان در برنامه های حفاظتی جنگل های تحت مدیریت شرکت تعاونی آذر رود (سوادکوه مازندران) یک تحقیق پرسشنامه ای با درنظر گرفتن تعداد 101 نفر از زنان حاضر در حوضه شرکت مزبور اجرا شد. جهت تعیین مهم ترین متغیرهای موثر در مشارکت زنان، از آزمون مولفه های اصلی استفاده گردید. در نتیجه این تحلیل هفت مولفه اصلی شناسایی و تحت عناوین ویژگی های فردی، وضعیت اقتصادی، عضویت و آگاهی از مزایا شرکت تعاونی، وابستگی به شرکت تعاونی، استقلال نظر زنان از شوهرانشان جهت شرکت در برنامه های حفاظتی و نوع استفاده از جنگل نامگذاری شدند. این مولفه ها در مجموع 5/73 درصد واریانس داده ها را تبیین نمودند، مهترین محرکه های موثر در ایجاد این مولفه ها،محرکه های سن، مزایا، تحصیلات و زمین می باشند. تحلیل همبستگی برای بررسی ارتباط بین این متغیرها با متغیر تمایل به عنوان متغیر وابسته نشان داد که ارتباط معنی داری بین متغیرهای مزبور و تمایل به مشارکت وجود ندارد. تحلیل رگرسیون رتبه ای بین متغیر تمایل با دیگر متغیرهای مستقل رابطه معنی داری نشان داد، که متغیرهای برگزاری کلاس، مزایا ، انگیزه و استقلال نظر زن از شوهر مهمترین متغیرهای موثر در تمایل زنان به مشارکت در برنامه های حفاظتی ارزیابی شدند. آزمون من-ویتنی نشان داد اختلاف معنی داری بین افراد مجرد و متاهل و نیز بین افراد با سواد و بی سواد از نظر تمایل به مشارکت وجود ندارد. آزمون کروسکال والیس نشان داد نوع چشمداشت مردم از تعاونی تاثیری در انگیزه آنان برای مشارکت در برنامه های حفاظتی ندارد. میزان درآمد مردم جنگل نشین نیز اثری در تمایل آنها به مشارکت نداشت. بر اساس مذاکرات شفاهی مشخص شد که علیرغم تمامی کاستی ها همه زنان به امید داشتن درآمد یا شغل تمایل زیادی به مشارکت در برنامه های حفاظتی دارند. در مجموع می توان گفت مهم ترین عوامل تاثیرگذار در امر مشارکت زنان در برنامه-های حفاظتی شرکت تعاونی آذر رود، متغیرهای برگزاری کلاس های آموزشی- ترویجی، انگیزه افراد، مزایای حاصل از عضویت در تعاونی و استقلال نظرات زنان از شوهرانشان می باشند.مشارکت در هزاره سوم به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر به سرعت در حال افزایش است (moatiri, 2000). وجود مشارکت در تصمیم سازی حفاظتی می تواند عامل بسیار مهمی در موفقیت استراتژی های حفاظتی باشد (dolisca, 2006). مشارکت عبارت است از همکاری مردم با بخش دولتی در اداره ی اموری که در بحث جنگل، مدیریت و حفاظت درختان و اکوسیستم های جنگل را در بر می گیرد (memeni, 2011). در واقع مشارکت را می توان یک ارتباط مستمر دو سویه خواند که موجب ارتقای درک عمومی از ساز و کارهای مختلف مدیریتی گردد (حق ستان،1389). امروزه مشارکت جوامع محلی در جنگل داری یکی از مولفه های اصلی در برنامه های بین المللی حفاظت منابع طبیعی و سیاست جنگل در کشور های سراسر جهان است (erdogan, 2007). به طوری که سال 2011 را سال جهانی جنگل نامیدند تا به این شیوه و با برگزاری جلسات مختلف بتوانند بخشی از مشکلات جهانی جنگل را کاهش دهند. نتایج بررسی های مختلف نشان داده است که یکی از بهترین راه های حفاظت و نگهداری جنگل های جهان مشارکت مردم و ذی نفعان عنوان کرد. ایران از لحاظ جنگل در دسته کشورهای کم جنگل می باشد و با 12 میلیون هکتار نزدیک 7 درصد از سطح کشور را در بر می گیرد و حائض رتبه 43 در بین کشورهای دارای جنگل می باشد. با توجه به اهمیت جنگل-های هیرکانی از نظر کمی و کیفی، دیرینگی، تنوع زیستی بالا و ارزش های اقتصادی و اجتماعی این جنگل ها ضرورت دارد از کلیه امکانات و فرصت های موجود جهت حفظ این میراث گرانبها استفاده شود. بنابراین ضرورت دارد تا با به کارگیری اصول جنگلداری و بررسی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت های اجرای این اصول در جنگل های هیرکانی این میراث جهانی حفظ و احیاء گردد و روش رسیدن به این هدف مشارکت بیشتر مردم در مدیریت منابع طبیعی می باشد (محرم نژاد، 1388). از جمله تهدیدها و نقاط ضعف اجرایی اصول جنگلداری حضور دام در جنگل، عدم توجه به تهیه و تولید محصولات فرعی جنگل، عدم مشارکت زنان و جوانان در مدیریت جنگل ها، قاچاق و برداشت بی رویه چوب، عدم توجه به سنت، فرهنگ و دانش بومی مرتبط با جنگل، عدم آگاهی تشکّل های زیست محیطی می باشد. براساس مطالعات صورت گرفته راهکارهایی به منظور ارتقای مدیریت پایدار جنگل های شمال پیشنهاد شده است که شامل: اصلاح و تکمیل طرح تجمیع جنگل نشینان، افزایش نقش و مشارکت مردمی، افزایش مشارکت بین المللی در امر مدیریت زیست محیطی جنگل های شمال (افزایش همکار ی های فنی و مالی)، اصلاح نظام آموزشی در ابعاد محلی در جهت تاکید بر مشارکت بیشتر مردم می باشد و انجام بهتر این موارد با تشکیل شرکت های تعاونی جنگل نشین صورت می گیرد (محرم نژاد، 1388). 1-2. اهمیت و ضرورت انجام تحقیق وضعیت حضور زنان در هر جامعه ای نشانگر میزان پیشرفت آن جامعه است و روز به روز تعداد بیشتری از اعضای جامعه به این اهمیت پی می برند (محمودیان، 1382). بدین منظور از دهه هفتاد میلادی مسائل مربوط به مشارکت همه جانبه زنان در فرآیند و برنامه های توسعه ملی به تدریج وارد دستور کار سازمان توسعه ملی و بین المللی شده است (سروش مهر، 1389). در مورد زنان روستایی این موضوع اهمیتی بیشتری دارد زیرا زن بودن در دنیای امروز به خودی خود احتمال بودن در دایره فقر را افزایش می دهد (chant, 2003). بر اساس گزارش بانک جهانی علاوه بر دستگاه های دولتی، بسیاری از سازمان های غیر دولتی مانند انجمن زنان مسلمان و انجمن زنان برای حفاظت محیط زیست و توسعه پایدار نیز برای بهبود جایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان به ویژه در مناطق روستایی تلاش می کنند (worldbank, 1994). زنان بطور سنتی اولین شرکت کنندگان در دو سیستم کشاورزی و اگروفارستری بوده و به طور فزاینده ای در حرفه جنگلداری مورد توجه می باشند (erdogan, 2007). در میان به کارگیری زنان و دختران به عنوان 50 درصد از جمعیت فعال و پویا در روستاها با توجه به کمبود عوامل ترویجی و حفاظتی (در سطح عرصه های جنگلی جهت ارائه آموزش های لازم و انتقال اطلاعات به سایر اقشار مردم) بسیار مفید بوده و می تواند مشکل کمبود مروجین منابع طبیعی «به ویژه زنان» را حل کند (اعظمی، 1389). در کل دنیا این یک حقیقت انکار ناپذیر است که زنان و افراد فقیر نسبت به مردان و ثروتمندان دارای منافع کمتری هستند و شاید علت اصلی کمتر دخالت دادن زنان در مسائل مشارکتی و جلسات، کمبود سواد آنان می باشد (erdogan, 2007). بررسی های صورت گرفته در جنگل های کشور ترکیه نشان دهنده نقش زنان و مشارکت آنها در برنامه های حفاظتی می باشد و همچنین نقش زنان را در امر حفاظت و بهره برداری به شیوه آموزش و انتقال آن به سایر اقشار جامعه را لازم و مهم می دانند (erdogan, 2007). از طرفی در اصل 20 اظهارنامه ریو (rio) بیان شده است که زنان دارای نقش اساسی در مدیریت محیط زیست و توسعه آن می باشند و در اصول جنگلداری بیان براین مسأله تاکید شده است که مشارکت کامل زنان در همه تمامی مراحل مدیریت، حفاظت و توسعه پایدار جنگل باید به صورت فعالانه ترویج داده شود (erdogan, 2007). در ششمین کنگره ی جهانی جنگلداری در آنتالیای ترکیه بیشتر کشورهای حاضر بر ترویج طرح های مشارکتی جنگل، فرایند تصمیم گیری مشارکتی توسط تمامی ذینفعان و بهبود آموزش جنگلداری حرفه ای و کارکنان حرفه ای با تأکید خاصی بر نقش زنان و جوانان باشد، همچنین در بیانیه نهایی هفتمین کنگره ی جهانی جنگل داری در کبک کانادا کشورهای حاضر خواستار تشویق مشارکت های همگانی شامل زنان، مالکین جنگل، مردم بومی، سازمان های غیر دولتی، جوامع محلی، صنعت و آژانس های عمومی شدند (erdogan, 2007).